De laatste jaren is er heel wat veranderd met de situatie in de Westhoek. Door het toenemen van de mobiliteit heeft het platteland veel aan belang gewonnen. De beschikbare gronden in de Westhoek zijn relatief goedkoop. Hierdoor komen er zeer veel bedrijven en particulieren naar de Westhoek. Dit brengt heel wat gevolgen en bedreigingen mee voor de bestaande kwaliteiten waar de streek rijk aan is. De nieuwe bedrijven zetten te grote nieuwe opvallende gebouwen neer in het vlakke landschap onder de plaatselijke kerktoren, terwijl de particulieren met hun catalogusfermettes en Spaanse villa’s de eigenheid en het unieke karakter van de streek kapot maken. Hiervoor waren dringende ingrepen nodig om het verloederen van het platteland tegen te gaan. Een apart eigen plattelandsbeleid voeren was de belangrijkste ingreep om nieuwe manieren te bedenken om met het landschap om te springen en nieuwe layers toe te dienen. Naast het bedenken, adviseert dit deskundig team vele projecten. Dit nieuwe omspringen met het landschap en karakter van het platteland klaren we uit aan de hand van het dorpshuis en de dorpskernvernieuwing van Jonkershove (Houthulst). Het dorpshuis is ontworpen door het Hollandse architectenbureau Rapp+Rapp. Het ontwerp en de bouw duurden van 2002 tot 2006.
Het dorpshuis van Jonkershove gezien vanaf het kerkhof
Jonkershove is een klein gehucht in de Westhoek met een duizendtal inwoners. Het gehucht is een typisch voorbeeld van de naoorlogse heropbouw architectuur uit de jaren ’50. Dit dorpje had zwaar te lijden door de veroudering van deze architectuur. De jongere bevolking verliet het dorp zodat het aantal kinderen in het dorpje sterk gereduceerd werd en de bestaande basisschool steeds meer bedreigd werd. Het dorp had dringend een vernieuwing en herstelling nodig om deze achteruitgang te stoppen en het gehucht een nieuwer en frisser gebeuren te geven. Het Hollandse ontwerpbureau Rapp+Rapp werd door de Vlaamse bouwmeester ‘Bob Van Reeth’ voorgesteld aan de gemeente van Houthulst en geselecteerd door een onafhankelijke jury. In samenwerking met de bevolking, het gemeentebestuur Houthulst, de provinciale kwaliteitskamer en het architectenbureau Rapp+Rapp is men tot een ideale oplossing gekomen voor de dorpskern met een leeglopende school en verouderde pastorie.
De meest opvallende veranderingen in de dorpskern zijn: het toevoegen van meer groen in plaats van het schaamgroen, auto’s verplichten trager te rijden door middel van verkeersdrempels en kasseistroken en een nieuwe openbare verlichting. De nieuwe openbare verlichting is uitgewerkt door Infrax. Jonkershove was één van de eerste dorpskernvernieuwingen die werden uitgevoerd in de Westhoek. Achteraf gezien was het een fout om geen extra aandacht aan de verlichting te besteden. De verlichtingspalen staan op sommige plaatsen wat ongelukkig. Bij later dorpskernvernieuwingen is aan de nachtverlichting dan meer aandacht besteed. De twee steenwegen die het dorp doorkruisen moesten worden aangepakt om de kwaliteit te verbeteren. Bij het binnenkomen zijn verkeersdrempels aangelegd om het snelle verkeer af te remmen. Op geregelde basis in het dorp zijn kasseistroken aangelegd waarbij het verkeer langzamer blijft rijden zodat het een veilige omgeving wordt om voetgangers, fietsers en auto’s te laten samenkomen. De afwisselingen tussen de kale betonnen straten en de kasseien geven het straatbeeld een esthetische waarde. Om de verschillende verkeersstromen perfect samen te laten werken, werd geopteerd om voetgangers en fietsers de mogelijkheid te geven om door de bouwblokken heen te circuleren. Eén van deze knooppunten staat in verbinding met het architecturale dorpshuis van Jonkershove. Het dorpshuis staat tussen de kerk, de school en de voormalige pastorie. Bij de dorpskernvernieuwing is ook nagedacht over hoe de leegstaande gebouwen te hergebruiken. Door deze vernieuwingen hebben weer meer jonge gezinnen zich gehuisvest in Jonkershove. De leeggelopen school is weer meer in gebruik geraakt. Een logische invulling voor de ongebruikte pastorie is een kinderopvang.
Multifunctionele binnenruimte
Het dorpshuis is het paradepaardje van de dorpskernvernieuwing in het gehucht. Het gebouw behoort bij één van de beste werken van het architectenbureau Rapp+Rapp. De hoofdpersoon van het bureau, architect Christian Rapp, heeft zijn roots in Duitsland en Nederland. De typische kenmerken van deze twee landen komen ook perfect naar voren in het ontwerp te Jonkershove. Door de opdracht aan een bekend architectenbureau te geven heeft Jonkershove zijn positie in het architecturale landschap versterkt en zichzelf op de kaart gezet zodat Jonkershove iets meer uit zijn isolement komt. Het isolement van de kleine dorpskernen wordt ook doorbroken door een gemeenschappelijk dorpshuis te bouwen. Hierdoor komen de dorpjes meer in contact met elkaar zonder hun dorpse karakter te verliezen. Om deze vele dorpskernen optimaal te kunnen bedienen, is geopteerd voor een zeer multifunctioneel gebouw. Het gelijkvloerse niveau van het gebouw bestaat voornamelijk uit een grote open ruimte met een centraal vast verhoog die dienst kan doen als een podium voor optredens. De grote lege ruimtes kunnen ingevuld worden zodat ze optimaal geschikt zijn voor elk gebruik van kaartclub tot fuiven. Het ene vaste gegeven naast het podium is de cafetaria die bij de meeste evenementen bruikbaar is. De binnenmuren van het complex lopen door naar buiten toe zodat het exterieur en interieur gelinkt worden zoals bij het baksteen huis van Mies van der Rohe. Deze scheiding tussen binnen en buiten is nog minimaler door onder andere het zelfde materiaalgebruik van de muren en vloeren. Deze lage drempel werkt uitnodigend om de activiteiten te laten doorvloeien naar buiten toe en omgekeerd. Het laten doorlopen van de binnenmuren naar buiten toe geeft het gebouw een gesloten en open karakter die aansluit bij de morfologie van de bestaande dorpskern.
Scheiding binnen en buiten
Zoals eerder vermeld, is de ontwerpstijl van Rapp+Rapp herkenbaar in het gebouw. Het materiaalgebruik is hier een mooi voorbeeld van. Alle muren en vloeren zijn opgetrokken uit de typische Duitse handgevormde baksteen, strengperssteen. Het materiaalgebruik is een perfecte samenkomst van onze oude met turf gebakken bakstenen en de eigenheid van het bouwwerk en de architect. Dezelfde baksteen is ook gebruikt in de dorpskernvernieuwing van Jonkershove bij het dorpsplein. Hierdoor ontstaat een indirecte link tussen het dorpshuis, de straat en het dorpsplein. Het gebouw zelf past zich in een hoek rond de kerk en creëert zo een doorgang rond de kerk. Waar het gebouw de bestaande bebouwing raakt, past het zich perfect aan naast de bestaande gebouwen. Zo integreert het project zich perfect op een hedendaagse manier in het bestaande dorpsweefsel.
De dorpskernvernieuwing en dorpshuis van Jonkershove is één van de beste voorbeelden hoe het verouderde dorpsweefsel naar een hedendaagse kwalitatieve ruimte omgevormd kan worden zonder het karakter van de streek te verdringen. In Jonkershove is het moderne hedendaagse dorpshuis perfect geïntegreerd in het kleine centrum van het dorp.
Bibliographie
Foto’s
Eigen foto’s
Uitleg
Bern Parret, ‘Op zoek naar meer kwaliteit op het platteland’, Ruimte & Planning, 4/2006, pp. 81-95.
‘Dorpshuis Jonkershove en dorpskernvernieuwing in Houthulst door Rapp + Rapp’, http://www.dearchitect.nl/projecten/2007/04/Houthulst+Rapp+Jonkershove/Houthulst+Rapp+Jonkershove.html (geconsulteerd 01/06/2012).
VANDERMARLIERE, Katrien, ‘Ontmoetingscentrum en dorpskernvernieuwing’, http://www.vai.be/nl/project/ontmoetingscentrum-en-dorpskernvernieuwing (geconsulteerd 01/06/2012).
VANHOOREN, Ronny, ‘Nieuw dorpshuis voor Jonkershove’, http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=GKPSAII1 (geconsulteerd 01/06/2012).
architectuurlandschap 